Wie betaalt de maatschappelijke kosten?
De laatste paar jaar staat een aantal maatschappelijke problemen in de belangstelling waar het huidige politieke systeem nauwelijks raad mee weet.
Om te beginnen de gevolgen van de gaswinning in Groningen. Het primaire doel van de gaswinning is de productie van brandstof voor gezinnen en bedrijven. De winning is uitgevoerd door grote particuliere ondernemingen. Nu is het al lang zo dat de productie van goederen gepaard met positieve en negatieve externe effecten dat wil zeggen niet beoogde gevolgen van productie. In het geval van de gaswinning is bijvoorbeeld een positief extern geweest dat de werkgelegenheid is toegenomen . Het negatieve externe effect bij uitstek is de bodem ellende. De marktwerking is zo ingericht in onze samenleving dat de direct betrokkenen bij de productie van gas hun kosten vergoed krijgen en beloond worden voor hun risico en inspanningen. De betrokken ondernemingen, bv Shell en Exxon, hebben contracten met afnemers en met bedrijven die voor hen het gas uit de bodem halen. De betrokken werknemers van al die ondernemingen hebben CAO overeenkomsten. De overheid wetgeving voor belasting en royalties. Al deze betrokkenen hebben dus inzicht en
zekerheid met betrekking tot hun baten en lasten. Echter de marktwerking faalt daar waar negatieve externe effecten leiden tot lasten voor burgers die immers met lege handen blijven staan. Het is onvoorstelbaar chaotisch hoe de overheid probeert de maatschappelijke kosten voor inwoners te compenseren, geen marktmechanisme die te hulp kan schieten en politieke onmacht die tot niets leidt tot nu toe.
Een ander voorbeeld is de productie van stroom door middel van zonneparken en windmolens. Evenals in het vorige voorbeeld hebben in dit geval windturbine/zonneparken ondernemers overeenkomsten met afnemers over prijzen en met de overheid voor subsidie, met leveranciers met betrekking tot aanschaf van materialen en diensten, met werknemers over lonen. Inzicht en zekerheid over baten en lasten.
De betrokkenen die ook lasten ondervinden zoals de bekende problemen met slagschaduw, lawaai, waardedaling huizen, sttaan met lege handen. Geen compensatie voor hun lasten. Geen plaats aan de marktwerking tafel. Geen contracten. Geen oog voor verlies aan natuurlijke waarden.
Als laatste het voorbeeld van de luchtvaart. Ook hier beheersen de marktpartijen het beslissingstraject met betrekking tot bijvoorbeeld nieuwe luchthavens, nachtvluchten.
Ook hier veel lasten voor burgers als gevolg van negatieve externe effecten van de luchtvaart. Overbodig te melden waaruit deze lasten bestaan. Ook hier is compensatie niet te realiseren. De overheid probeert weliswaar wat te doen aan die gevolgen voor getroffen burgers, maar dat lukt maar mondjesmaat, moeizame eisen aan geluidsproductie van vliegtuigen of een geringe vliegtaks. Het meest misbruikte argument tegen maatregelen door de overheid is wel cynisch: het als algemeen positief gewaardeerde externe effect, de werkgelegenheid.
Wat dan wel te doen? Probeer bij grote projecten zoals bovenstaand vast te stellen wie last van negatieve externe effecten kan verwachten. Regel bij wet middels een voor dit doel te vormen rechtspersoon waarin groep mensen invloed hebben op de omvang van compensatie(“vergoeding van maatschappelijke kosten”). Zij zijn dan ook vertegenwoordigd aan de markt tafel en krijgen door onderhandelingen contractueel vooraf duidelijkheid en zekerheid. De kosten van de particuliere bedrijven zullen daar hoger worden en daardoor ook de prijzen die die uiteindelijke gebruiker
betaalt. Deze prijzen geven dan een beter beeld van de offers die een samenleving zich getroost voor de consumptie en voorkomt minder ellende achteraf.
Jan J. Top
Cederlaan 4
Exloo
 Jan
|
